Psychische problemen en de zoektocht naar oplossingen
Psychische problemen behoren tot de grootste uitdagingen van deze tijd.
Stress, depressie, angst en burn-out lijken steeds vaker voor te komen, en het aanbod aan therapieën groeit navenant. Van traditionele gesprekken bij de psycholoog tot innovatieve methodes zoals EMDR, mindfulness of lichaamsgerichte therapie: er is voor bijna iedere klacht een aanpak te vinden. Maar de vraag blijft of al deze behandelmethoden ook daadwerkelijk het gewenste effect hebben.
De overvloed aan therapieën
Het huidige zorglandschap biedt een breed scala aan behandelingen. Cliënten worden soms overspoeld door de keuzes en weten niet altijd waar ze het beste terecht kunnen. Daarnaast wordt de effectiviteit van therapieën vaak verschillend beoordeeld. Waar de ene methode wetenschappelijk stevig onderbouwd is, lijkt een andere eerder voort te komen uit praktijkervaring of overtuiging. Dit roept de vraag op of het niet eerder gaat om wat aansluit bij de persoon, dan om een universeel bewezen aanpak.
In Nederland ervaart bijna 43,7 procent van de mensen van 12 jaar en ouder in 2024 angst- of depressiegevoelens in de afgelopen vier weken. Van de volwassen bevolking tussen de 18 en 75 jaar had ongeveer 25,9 procent in dezelfde periode ten minste één psychische aandoening (zoals een stemmingsstoornis, angststoornis, middelengebruik of ADHD) volgens de NEMESIS-3 studie. (Bron: RIVM). Daarnaast ontvingen in 2024 zo’n 1,574 miljoen mensen geestelijke gezondheidszorg in Nederland vanwege psychische klachten; dat is een stijging ten opzichte van voorgaande jaren.
Flip Jan van Oenen en zijn boek 'Verdragen'
In deze discussie speelt het werk van psychiater en psychotherapeut Flip Jan van Oenen een interessante rol. Hij werkte jarenlang in de geestelijke gezondheidszorg en schreef het boek 'Verdragen', waarin hij pleit voor een andere kijk op psychisch lijden. In plaats van voortdurend te zoeken naar manieren om klachten weg te nemen of te genezen, benadrukt hij het belang van verdragen: het leren omgaan met de onvermijdelijke moeilijkheden die het leven met zich meebrengt.
Van Oenen stelt dat de therapiecultuur soms de illusie wekt dat voor elk probleem een oplossing bestaat. Hierdoor kunnen mensen ongeduldiger worden met hun eigen lijden en verwachten dat er altijd een methode is die hen snel en volledig van hun klachten verlost. Volgens hem is dat een misvatting, en kan juist het vermogen om ongemak en pijn te verdragen leiden tot een sterker en veerkrachtiger leven.
De kernpunten van 'Verdragen'
Het boek draait om het idee dat psychisch lijden niet altijd gezien hoeft te worden als een stoornis die verholpen moet worden. In veel gevallen is het een onderdeel van het mens-zijn dat vraagt om acceptatie. Dat betekent niet dat therapie nutteloos is, maar wel dat de focus verschuift van genezing naar het ontwikkelen van veerkracht en verdraagzaamheid.
Van Oenen waarschuwt voor een therapeutische markt die inspeelt op het verlangen naar snelle oplossingen. Hij prikkelt de lezer om zich af te vragen of het streven naar het volledig wegnemen van klachten niet juist teleurstelling en afhankelijkheid kan creëren. In plaats daarvan stelt hij voor dat we leren om psychische pijn te zien als een onderdeel van het leven dat hanteerbaar kan worden, mits we er een andere houding tegenover aannemen.
Breder perspectief
De inzichten van Van Oenen sluiten aan bij een bredere beweging binnen de psychologie en psychiatrie die aandacht vraagt voor zingeving, acceptatie en veerkracht. Acceptatie- en Commitmenttherapie (ACT) is daar een bekend voorbeeld van: niet alles draait om het bestrijden van klachten, maar om het leren omgaan met wat er is. Deze benadering nodigt uit om het leven niet pas waardevol te achten als klachten verdwenen zijn, maar juist betekenis te vinden te midden van de worsteling.
De vraag blijft hoe we in de toekomst met psychische problemen omgaan. Blijven we geloven in een therapiecultuur waarin voor ieder probleem een oplossing te koop is, of durven we te erkennen dat lijden soms niet oplosbaar is en dat verdragen misschien wel de meest waardevolle vaardigheid kan zijn?